داستان خوزستان
نگاهی اجمالی به داستان نویسی خوزستان
درشماره پیش گاهنامه دال ،آقای داریوش معمار مطلبی درباب شعرخوزستان
به طورکامل وجامع به چاپ رساندند.بنابه پیشنهادایشان وضرورت پرداختن به
داستان نویسی خوزستان ،این متن شتابزده واجمالی راجهت معرفی داستان و
داستان نویسان خوزستان نوشتم .خوزستان به دلیل موقعیت استرتزیک و
مناطق نفت خیز وبرپایی پالایشگاه عظیم درشهرستان ابادان که زمانی یکی
ازبزرگترین پالایشگاه های نفت جهان بود ؛ازنظراقتصادی وفرهنگی و.و.
انچنان مطرح شدکه علی رقم آب و هوای نامناسب،اقوام مختلف برای زندگی
وکسب شغل از سراسرایران به این منطقه امدند.حضورانگلیسی ها ومرز
آبی ومناطق مرزنشین وظهورفرهنگ های مختلف وشناختن شهرستان ابادان
به عنوان اولین شهرمدرن ایران و...درخوزستان باعث پیدایش نوعی خاص از
ادبیات ونویسندگان ماندگاری شد.داستان خوزستان تقریبا بابرگزاری
جلسات نقدوبررسی ادبیات وظهورمترجان موفقی چون صفدر تقی زاده
ونجفدریابندری وابراهیم گلستان که ادبیات روز جهان راترجمه می کردند،
مطرح شد.همچنین منتقدان ونویسندگان ((خبرهای روز ))درابادان که به قول
تقی زاده می توان انها را نخستین نقدنویسان سینمایی دانست ،عبارت بودند از
نجف دریابندری دکترحمیدنطقی ابراهیم گلستان محمدوفرخ داعی – پیش از
انکه به ابادان بیاید وبه شرکت نفت برود،درتهران بانخستین نشریه سینمایی
کشور همکاری داشت واین درحالی بودکه به گفته عباس بهارلو ((عمرسینما در
ابادان شهر خوزستان تقریبا برابر با عمرپالایشگاه نفت بود .(تاسیس 1287)و
با13سینمای عمومی و6سینمامتعلق به شرکت نفت بیشترین سالن های سینمادر
استان خوزستان ودربین شهرهای ایران بعد از تهران برخورداربود.))
کلاس های درسی جذاب ودوستانه که دردفترکار محمدعلی صفریان درشرکت
نفت محل تجمع اهل قلم خوزستان برگزار می شد.درهمان زمان محمد ایوبی
نمایش خودراباهمکاری شهیدعلی صیادی برای اولین باربالهجه وفرهنگ محلی
اجراواز طریق اخبارسراسری پخش شدوخوش درخشید.اختصاص دقایقی از
اخبارمحلی به ادبیات وهنروکتاب وترجمه اخبارروز وبعدها پخش سراسری
ان برای نخستین بار درایران ازمهمترین فعالیت های اهل قلم خوزستان بود.
انتشارنشریه خزه دراهواز به همت محمدایوبی وباهمکاری پرویززاهدی
وماهنامه هنروادبیات جنوب باهمکاری منصورخاکسار نظام رکنی قاضی
ربیحاوی، اصغرعبدالهی ناصرتقوایی احمدمحموداحمداقایی پرویز مسجدی
حسین رحمت، علی گلزاده صمدطاهری محمدبهارلو مسعودمیناوی عدنان
غریفی نسیم خاکسار شهرنوش پارسی پور ناصرموذن و... نقطه ی عطفی
درشکل گیری حلقه داستان نویسان خوزستان بود.حضورهوشنگ گلشیری
واخوان ثالث نیز بی تاثیرنبود.قبل ازانقلاب به دلیل وجودمکان مناسب مانند
باشگاه های کارگری جمع شدن اهل قلم خوزستان در ابادان نسبت به اهواز
وسایر شهرستان های استان راحت تر بود.
اماداستان نویسی خوزستان به طورجدی با احمدعطا (احمدمحمود)آغازشد.
اگرچه محمودباانتشار داستان مول ودریا هنوز ارام است وپس از ان داستان
بلندبیهودگی شروع کرد اما انچه وی رابه عنوان نویسنده ای توانا هم ازنظر
مخاطبان وهم منتقدان معرفی کرد ،رمان همسایه ها بودوبعدها داستان
یک شهر ،پسرک بومی ومدارصفردرجه، اورابرای همیشه در تاریخ ادبیات
ماندگار کرد.ناصرتقوایی (1320)باتنهامجموعه داستانش تابستان همان
سال خوش درخشیدسپس به سینماروی اورد با کارهای شاخصی چون :
ارامش درحضور دیگران سریال دایی جان ناپلئون و....
امیرنادری (1324)اگرچه تجربه نوشتن داستان را دارد اما داستان نویس چندان
موفقی نبود .داستان های او بیشتربه خاطره نویسی نزدیک است .به قول بهارلو
رئالیسم نادری مبتنی براعتقادبه واقعیت زندگی است .(داستان تجربه )
امابااثارماندگارسینمایی چون:تنگسیر، سازدهنی، تنگنا و...می توان ازاو به
عنوان یکی از بنیانگذاران سینمای نوین ایران یاد کرد.محمدبهارلو باانتشار
داستان گاومیش سال 52وشرکت درگروه نمایش ابادان داستان نویسی رابطور
جدی اغاز کرد نسیم خاکسارنیزازسال 46 وتاکنون صاحب 27 کتاب درزمینه
ادبیات است .قاضی ربیحاوی(1335)درسال62 به حلقه داستان نویسان
اطراف هوشنگ گلشیری پیوست که میان اهل قلم به جلسات پنج شنبه
شهرت داشت وسال 74 به لندن مهاجرت کرد.صمدطاهری وکورش اسدی
ازنویسندگان نسل سوم خوزستان به شمارمی روند.اسدی ابتدامتاثرازفضاسازی
وزبان داستان نویسی مدرن جنوب بود سپس براثرتاثیرپذیری ازشیوه داستان
نویسی گلشیری اثاری بینابین این دوشیوه می نویسد.دومجموعه کوتاه پوکه باز
وباغ ملی اورا ازنویسندگان هم نسل خود دراین دودهه متمایز می کند.
به لحاظ ساختار نویسندگان خوزستان متاثراز فضای ترجمه تقی زاده
ودریابندری زیزنفوذهمینگوی بودند.دراین میان احمدمحمودصدای خودش
را داشت وعدنان غریفی نیزبه سراغ فاکنروبعد کافکارفت ومجموه شنل پوش
درمه را نوشت وماندگارشدمضامین داستان های نسل اول ودوم خوزستان
اغلب نظیر: توصیف زندگی ودرگیری های کارگری (اعتصاب کارگری
ابادان دررمان سالهای عقرب ،محمدبهارلو)؛حضورواستقرارانگلیسی ها
درخوزستان وپاگیری کمپانی نفت (خواب سنگین شیخ خزل ،اصغرعبدالهی )،
ناتوانی ایل وروستاییان بختیاری درسازگاری بامحیط (اثاربهرام حیدری وپرویز
زاهدی )،توصیف های ناتورالیستی ازتباهی مناطق خوزستان
(رمان مکانی به وسعت هیچ ،فتح الله بی نیاز)شکست های اجتمای
سرخوردگی های روشنفکران دهه ی سی وحضوراقلیت ها(چراغ ها رامن
خاموش می کنم ،زویاپیرزاد)و....است.همچنین اشترک مضامینی
چون:سختی کاردراسکله وصنعت نفت وکارروی قایق ولنج های
ماهیگیری واستفاده ازعناصرطبیعت خوزستان _ دریا ونخلستان و،
قومیت های ساکن ،سبب به وجود امدن ادبیات اقلیمی شده است .
باشروع جنگ واوارگی وازهم پاشیدن هسته ی نویسندگان خوزستان ،مضامین
داستان های انها ونسل جدید به جنگ ومسائل پیرامون ان تبدیل شدزیرا
خوزستان صحنه ی اصلی تهاجمات دشمن بود.
بخش عمد ه ای از ادبیات جنگ فضایی جنوبی دارد.قاضی ربیحاوی
نویسنده خوزستان رامی توان جزء اولین نویسندگانی دانست که درباره
جنگ نوشته اند.مهمترین مضمون اثارش جنگ وجنگ زدگی وزندگی
دراردوگاه هااست.محمودشهرسوخته رانوشت وسپس درونمایه بسیاری ازداستان
نویسان خوزستان جنگ واوارگی شد.ازجمله پرویزمسجدی محمدایوبی ،
صمدطاهری حبیب احمدزاده فرهادحسنزاده عباس عبدی، یونس تراکمه،
فرشته توانگر وعلی صالحی و....
عصمت حسینی ،لیلی صابری نزاد خداداد باپیرزاده نیز باانتشاریک مجموعه
داستان ازنویسندگان درحال تجربه خوزستانی هستند .
مانداناصادقی (پریاکوشا)شاعر،داستان نویس ومنتقد موفق خوزستانی است .
اگرچه کتاب مستقلی منتشر نکرده ،امادرمجموعه آثار شعر وداستان ومجلات ادبی
مورد توجه منتقدان بسیاری بوده است .وبسیاری از جوانان دیگر باانتشار
اثارجدی خود درمطبوعات ادبی سراسر کشور وحضور موفق در جشنواره های
سراسری داستان از امیدهای ادبیات داستانی خوزستان هستند .نظیر:
خلیل رشنوی ،فردين كوراوند، پگاه شنبه زاده، حبیب پرتاری وشیماعچرشاوی ،
بهزا د نزاداحمدی ......